Nếu cách đây hơn 10 năm, M&A (mua bán & sáp nhập doanh nghiệp) còn là “khái niệm xa lạ” với phần lớn doanh nghiệp Việt Nam, thì giờ đây nó đã trở thành một trong những kênh phát triển nhanh nhất. Không chỉ các tập đoàn lớn, mà ngay cả doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) cũng đang bắt đầu bước vào “sân chơi” này.
Vậy xu hướng M&A tại Việt Nam hiện nay ra sao? Và quan trọng hơn, doanh nghiệp nhỏ có cơ hội gì trong làn sóng này?
1. Bức tranh chung của M&A tại Việt Nam
Trong 5 – 10 năm gần đây, Việt Nam được coi là một trong những thị trường M&A sôi động nhất Đông Nam Á.
Một số điểm nổi bật:
- Quy mô thương vụ ngày càng lớn: Từ vài triệu USD ban đầu, nhiều thương vụ đã lên đến hàng trăm triệu USD, thậm chí trên 1 tỷ USD.
- Ngành nóng: Tài chính – ngân hàng, bất động sản, bán lẻ, sản xuất công nghiệp, công nghệ, F&B (ẩm thực – đồ uống).
- Nhà đầu tư ngoại chiếm ưu thế: Nhiều tập đoàn Nhật, Hàn, Singapore… xem Việt Nam là điểm đến chiến lược.
- Doanh nghiệp trong nước tham gia nhiều hơn: Không chỉ “bị mua lại”, nhiều công ty Việt cũng bắt đầu chủ động đi mua.
Thị trường M&A Việt Nam đang trưởng thành nhanh chóng, cả về quy mô lẫn tính chuyên nghiệp.
2. Những xu hướng nổi bật
a. Làn sóng M&A trong ngành tiêu dùng và bán lẻ
Người Việt trẻ, thích trải nghiệm mới, nên các chuỗi bán lẻ, F&B, thương mại điện tử… luôn hấp dẫn nhà đầu tư.
b. Công nghệ và startup lên ngôi
Các startup công nghệ trong lĩnh vực fintech, logistics, thương mại điện tử thường được mua lại để nhanh chóng mở rộng hệ sinh thái.
c. Ngân hàng và tài chính tiếp tục sáp nhập
Chính sách tái cơ cấu hệ thống ngân hàng tại Việt Nam thúc đẩy nhiều thương vụ sáp nhập giữa các tổ chức tín dụng yếu kém với ngân hàng lớn hơn.
d. Xu hướng “xanh” và bền vững
Doanh nghiệp năng lượng tái tạo, nông nghiệp sạch, sản phẩm hữu cơ… ngày càng được chú ý, phù hợp xu thế toàn cầu.
3. Doanh nghiệp nhỏ có vai trò gì trong bức tranh này?
Nhiều chủ SME thường nghĩ: “M&A chỉ dành cho tập đoàn lớn, liên quan gì đến mình?”. Nhưng thực tế, doanh nghiệp nhỏ chính là mục tiêu hấp dẫn trong nhiều thương vụ.
a. SME là “mảnh ghép còn thiếu”
Các tập đoàn lớn cần SME để:
- Nhanh chóng mở rộng thị trường địa phương.
- Sở hữu thương hiệu ngách, gần gũi với khách hàng.
- Tận dụng đội ngũ linh hoạt, ít quan liêu.
b. SME dễ thu hút đầu tư hơn
Khác với tập đoàn lớn (giá mua lại hàng trăm triệu USD), SME thường có giá trị vừa phải (5 – 20 triệu USD). Điều này phù hợp với khẩu vị của nhiều quỹ đầu tư hoặc doanh nghiệp muốn “thử sức” trước khi bỏ vốn lớn.
c. SME là nơi ươm mầm ý tưởng mới
Nhiều công nghệ, mô hình kinh doanh sáng tạo thường xuất phát từ doanh nghiệp nhỏ. Các tập đoàn sẵn sàng mua lại để tận dụng tốc độ đổi mới này.
4. SME có thể tận dụng cơ hội từ M&A như thế nào?
a. Chuẩn bị sổ sách minh bạch
Một trong những “điểm trừ” lớn nhất của SME Việt là sổ sách tài chính chưa rõ ràng.
Doanh nghiệp cần minh bạch báo cáo, quản trị chuẩn mực để gây niềm tin với nhà đầu tư.
b. Xây dựng thương hiệu riêng biệt
Nếu chỉ làm gia công hoặc chạy theo đối thủ, SME khó có giá trị. Nhưng nếu có thương hiệu ngách (ví dụ: cà phê organic, chăm sóc sức khoẻ…), cơ hội được mua lại rất cao.
c. Tập trung vào khách hàng và hệ sinh thái
Đối tác M&A không chỉ mua sản phẩm, mà còn mua tập khách hàng và hệ sinh thái quan hệ. Một doanh nghiệp nhỏ có 50.000 khách hàng trung thành đôi khi còn giá trị hơn một công ty lớn nhưng rời rạc.
d. Xác định mục tiêu rõ ràng
Không phải lúc nào M&A cũng để “bán đứt”. Có thể:
- Bán một phần cổ phần để gọi vốn mở rộng.
- Bán toàn bộ để chuyển hướng kinh doanh khác.
- Liên kết chiến lược để phát triển chung.
5. Rủi ro nào SME cần lưu ý?
Cơ hội nhiều, nhưng SME cũng cần tỉnh táo:
- Bán quá sớm, giá thấp: Nhiều doanh nghiệp nhỏ bán mình khi chưa phát triển đủ, dẫn đến “mất rẻ”.
- Mất kiểm soát: Khi đối tác chiếm đa số cổ phần, người sáng lập có thể không còn tiếng nói.
- Xung đột văn hóa: SME thường có văn hóa gia đình, linh hoạt, nhưng khi về với tập đoàn lớn sẽ phải theo quy trình cứng nhắc.
SME cần được tư vấn kỹ về pháp lý, tài chính, chiến lược trước khi quyết định.
6. Tương lai nào cho SME Việt trong làn sóng M&A?
- Việt Nam tiếp tục là điểm đến của vốn ngoại nhờ kinh tế ổn định, dân số trẻ, thị trường tiêu dùng rộng.
- SME Việt, nếu biết chuẩn bị, có thể trở thành “ngôi sao sáng” trong mắt nhà đầu tư.
- Thậm chí, không chỉ là mục tiêu, SME còn có thể chủ động đi mua lại các doanh nghiệp nhỏ hơn để nhanh chóng mở rộng quy mô.
M&A không phải “sân chơi xa vời”, mà đang dần trở thành chiến lược sống còn cho SME trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu.
Xu hướng M&A tại Việt Nam ngày càng mạnh mẽ, trải dài từ ngân hàng, bất động sản, bán lẻ, công nghệ đến nông nghiệp sạch. Trong bức tranh đó, SME không phải “người ngoài cuộc”, mà chính là mảnh ghép quan trọng.
Nếu chuẩn bị minh bạch, xây dựng thương hiệu riêng và hiểu rõ mục tiêu, SME hoàn toàn có thể biến M&A thành cơ hội vàng để bứt phá.
Câu hỏi không phải là “SME có tham gia M&A được không?”, mà là: “Bạn đã sẵn sàng để nắm bắt cơ hội chưa?”
