Trong kinh doanh, mỗi doanh nghiệp giống như một người đang trên hành trình dài: có người đi bộ, có người đi xe máy, có người chọn đi ô tô. Câu hỏi đặt ra là: Doanh nghiệp nên tự đi từng bước để lớn lên, hay “đi đường tắt” bằng cách mua lại hoặc sáp nhập với doanh nghiệp khác?
Tự phát triển có ưu điểm riêng: kiểm soát hoàn toàn, tiến chậm nhưng chắc. Nhưng trong bối cảnh thị trường cạnh tranh khốc liệt, nhiều doanh nghiệp chọn con đường M&A – mua bán và sáp nhập để nhanh chóng đạt mục tiêu. Vậy tại sao lại như vậy?
1. Tốc độ phát triển – Đi nhanh hơn thay vì tự xây từ đầu
- Tự phát triển:
Để mở rộng sang một thị trường mới, doanh nghiệp phải mất nhiều năm nghiên cứu, xây dựng thương hiệu, tìm khách hàng.
- Với M&A:
Doanh nghiệp chỉ cần mua lại một công ty đã có sẵn hệ thống phân phối, khách hàng, thậm chí đội ngũ nhân sự.
Ví dụ: Một công ty đồ uống muốn phủ sóng toàn quốc. Nếu tự xây hệ thống phân phối, có thể mất 5–10 năm. Nhưng nếu mua lại một công ty phân phối đã có sẵn 1.000 điểm bán, họ gần như “nhảy cóc” về quy mô chỉ trong thời gian ngắn, thậm chí chỉ cần vài tháng.
2. Mở rộng thị phần và loại bỏ cạnh tranh
Trong nhiều ngành, việc cạnh tranh trực tiếp quá tốn kém. Doanh nghiệp có thể chọn M&A để biến đối thủ thành đồng minh hoặc thành một phần của mình.
- Tự phát triển: Mất chi phí marketing lớn để giành khách hàng từ tay đối thủ.
- Với M&A: Mua lại chính đối thủ → vừa tăng khách hàng, vừa giảm bớt cạnh tranh.
Ví dụ: Các ngân hàng nhỏ ở Việt Nam thường sáp nhập để đủ vốn điều lệ và tăng thị phần, thay vì “đấu đá” riêng lẻ rồi bị tụt lại.
3. Tiếp cận công nghệ và nhân lực chất lượng
Không phải lúc nào doanh nghiệp cũng có thể tự nghiên cứu hoặc thu hút nhân sự giỏi. M&A giúp giải quyết bài toán này nhanh chóng.
- Tự phát triển: Cần thời gian dài để xây dựng đội ngũ, nghiên cứu sản phẩm mới.
- Với M&A: Doanh nghiệp chỉ cần mua lại startup có công nghệ, hoặc công ty có đội ngũ kỹ sư/nhân sự chất lượng.
Ví dụ: Năm 2012, Facebook mua Instagram không chỉ vì ứng dụng này có người dùng, mà còn vì đội ngũ phát triển tài năng. Nhờ đó, Facebook nhanh chóng thống trị mảng chia sẻ hình ảnh.
4. Tăng sức mạnh tài chính và tận dụng lợi thế quy mô
- Tự phát triển: Doanh nghiệp phải tích lũy vốn từ lợi nhuận từng năm, đôi khi quá chậm.
- Với M&A: Khi hợp nhất, tổng tài sản và vốn của hai bên cộng lại, tạo sức mạnh tài chính lớn hơn. Quy mô lớn cũng giúp giảm chi phí sản xuất, mua hàng, logistics.
Ví dụ: Hai công ty thép vừa và nhỏ sáp nhập → mua nguyên liệu với giá rẻ hơn do đặt hàng khối lượng lớn, cạnh tranh tốt hơn với “ông lớn” trong ngành.
5. Đa dạng hóa sản phẩm và thị trường
Doanh nghiệp có thể “nhảy sang sân chơi mới” thông qua M&A.
- Tự phát triển: Muốn mở ngành mới phải học từ đầu, tìm hiểu thị trường, rủi ro cao.
- Với M&A: Mua lại một công ty trong lĩnh vực mong muốn → có sẵn sản phẩm, khách hàng, giấy phép.
Ví dụ: Một tập đoàn thực phẩm muốn bước vào ngành bán lẻ. Thay vì tự xây siêu thị, họ mua lại chuỗi siêu thị đang vận hành tốt. Đây chính là câu chuyện của Masan khi mua Vinmart từ Vingroup.
6. Giải pháp “cứu nguy” khi doanh nghiệp gặp khó khăn
Không phải lúc nào doanh nghiệp tham gia M&A cũng để mở rộng. Đôi khi, đó là lối thoát chiến lược.
- Bên bán: Khi gặp khó khăn về dòng tiền, quản trị hoặc thị trường bão hòa, bán lại công ty cho đối tác khác giúp họ rút lui trong danh dự, nhận vốn để làm việc khác.
- Bên mua: Có thể mua được tài sản, thương hiệu hoặc thị phần với giá rẻ.
Ví dụ: Một số công ty bất động sản ở Việt Nam trong giai đoạn thị trường trầm lắng đã bán dự án cho tập đoàn khác để giảm gánh nặng tài chính.
7. Hội nhập và vươn ra quốc tế
Với doanh nghiệp Việt Nam, M&A còn là cách mở cánh cửa ra thế giới.
- Thay vì tự mò mẫm mở văn phòng ở nước ngoài, mua lại một công ty bản địa sẽ giúp doanh nghiệp Việt ngay lập tức có chỗ đứng, giấy phép, và hiểu biết thị trường.
- Ngược lại, nhiều tập đoàn nước ngoài chọn mua lại doanh nghiệp Việt để nhanh chóng bước vào thị trường 100 triệu dân.
Ví dụ: Năm 2019, Kido mua lại thương hiệu dầu ăn Tường An, từ đó mở rộng sang mảng thực phẩm thiết yếu, đồng thời tăng sức cạnh tranh khi hợp tác với các đối tác quốc tế.
M&A không phải lúc nào cũng thay thế cho tự phát triển. Mỗi con đường đều có ưu và nhược điểm riêng. Tuy nhiên, trong bối cảnh thị trường thay đổi nhanh, cạnh tranh gay gắt, M&A trở thành con đường tắt để doanh nghiệp tăng trưởng, đa dạng hóa và nâng cao sức cạnh tranh.
Điều quan trọng là doanh nghiệp phải biết khi nào nên tự đi, khi nào nên “đi chung đường” với người khác. Bởi một thương vụ M&A thành công không chỉ mang lại lợi ích tài chính, mà còn định hình tương lai lâu dài của doanh nghiệp.
