Trong vài năm trở lại đây, khái niệm M&A (Mergers & Acquisitions – Sáp nhập và Mua lại) xuất hiện ngày càng nhiều trên các mặt báo, đặc biệt khi nói về những thương vụ lớn, hàng ngàn tỷ đồng. Khi chúng ta là một chủ doanh nghiệp vừa hoặc nhỏ, rất có thể sẽ nghĩ: “M&A chắc là chuyện của các tập đoàn lớn, chẳng liên quan gì đến mình”.
Thực tế thì không hẳn vậy. M&A không chỉ là “cuộc chơi” của các ông lớn, mà còn là một công cụ quan trọng, giúp doanh nghiệp ở mọi quy mô tìm cách phát triển nhanh hơn, tối ưu nguồn lực, thậm chí là một giải pháp “cứu nguy” khi khó khăn. Trong khuôn khổ bài viết này xin được nêu những quan điểm cơ bản để chúng ta cùng khám phá: M&A là gì, lợi ích ra sao, có những hình thức nào, và tại sao nó quan trọng với nền kinh tế Việt Nam.
1. M&A là gì?
M&A là viết tắt của hai khái niệm:
- Merger (Sáp nhập): Hai công ty gộp lại thành một công ty mới. Ví dụ, nếu Công ty A và Công ty B sáp nhập, thì họ trở thành Công ty C – một pháp nhân hoàn toàn mới.
- Acquisition (Mua lại): Một công ty mua lại và kiểm soát một công ty khác. Trong trường hợp này, công ty bị mua vẫn có thể giữ tên, thương hiệu, nhưng quyền điều hành đã thuộc về bên mua.
Hiểu một cách đơn giản, M&A giống như khi hai gia đình gộp vốn để mở cửa hàng lớn hơn, hoặc khi một gia đình mua lại cửa hàng của người khác để phát triển tiếp. Điểm mấu chốt là sau thương vụ, quyền sở hữu và quản trị doanh nghiệp thay đổi.
Ví dụ minh họa:
- Thế giới: Năm 2012, Facebook mua lại Instagram với giá khoảng 1 tỷ USD. Từ một startup nhỏ, Instagram đã trở thành ứng dụng toàn cầu nhờ nguồn lực từ Facebook.
- Việt Nam: Năm 2019, Masan Group mua lại hệ thống Vinmart từ Vingroup, sau này đổi tên thành Winmart – một thương vụ giúp Masan nhanh chóng mở rộng mảng bán lẻ.
2. Mục tiêu và lợi ích của M&A
Doanh nghiệp tham gia M&A thường hướng đến một hoặc nhiều mục tiêu:
- Mở rộng thị phần: Thay vì mất nhiều năm xây dựng, mua lại một công ty đã có sẵn tệp khách hàng giúp chiến lược mở rộng thị trường sẽ nhanh hơn.
- Tiếp cận công nghệ, nhân lực: Một thương vụ M&A có thể giúp doanh nghiệp có ngay công nghệ mới hoặc đội ngũ chuyên gia.
- Tăng sức mạnh tài chính: Kết hợp nguồn vốn và tài sản của hai bên.
- Tận dụng lợi thế quy mô: Khi quy mô lớn hơn, chi phí sản xuất hoặc phân phối thường giảm.
Lợi ích đối với các bên:
- Bên mua: phát triển nhanh, giảm cạnh tranh, mở rộng sản phẩm/dịch vụ.
- Bên bán: nhận dòng tiền lớn để tái đầu tư, thoái lui khỏi ngành không còn phù hợp.
- Thị trường: hình thành những “người chơi lớn”, chuyên nghiệp hơn.
Ví dụ minh họa:
Một công ty sản xuất đồ uống muốn mở rộng mạng lưới phân phối toàn quốc. Thay vì tự xây dựng hàng trăm điểm bán, công ty mua lại một doanh nghiệp phân phối sẵn có – nhanh hơn, tiết kiệm hơn, ít rủi ro hơn.
3. Các hình thức M&A phổ biến
M&A có nhiều hình thức, những hình thức phổ biến:
- Sáp nhập (Merger): Hai công ty hợp lại thành một pháp nhân mới. Ví dụ: hai ngân hàng nhỏ sáp nhập để tạo thành một ngân hàng lớn hơn, đủ sức cạnh tranh trên thị trường.
- Mua lại (Acquisition): Một công ty mua quyền kiểm soát công ty khác, thường thông qua mua cổ phần chi phối. Ví dụ: một tập đoàn nước ngoài mua 60% cổ phần một doanh nghiệp Việt Nam.
- Liên minh chiến lược (hợp tác sâu, cận M&A): Không mua bán hoàn toàn, nhưng hai bên hợp tác chặt chẽ về sản phẩm, thị trường, công nghệ. Đây thường là bước “tiền M&A”.
4. Vai trò của M&A trong nền kinh tế
- Ở góc độ doanh nghiệp: M&A là con đường tắt để phát triển nhanh, thay vì tự tăng trưởng trong nhiều năm.
- Ở góc độ thị trường: Các thương vụ giúp tái cấu trúc ngành, loại bỏ doanh nghiệp yếu kém, tạo ra “ông lớn” mới có sức cạnh tranh.
- Ở góc độ quốc gia: M&A thu hút vốn đầu tư nước ngoài, đẩy nhanh quá trình hội nhập kinh tế.
Ví dụ tại Việt Nam: Sau khi Masan mua lại Vinmart, hệ thống bán lẻ này được tái cấu trúc và tiếp tục mở rộng. Điều này không chỉ mang lại lợi ích cho Masan, mà còn nâng cao chất lượng dịch vụ bán lẻ trong nước.
5. Những hiểu lầm thường gặp về M&A
- Hiểu lầm 1: Chỉ doanh nghiệp lớn mới tham gia M&A.
Thực tế: Doanh nghiệp vừa và nhỏ hoàn toàn có thể là đối tượng trong các thương vụ – bán cổ phần, hợp tác với đối tác lớn, hoặc mua lại một công ty nhỏ hơn.
- Hiểu lầm 2: M&A chỉ để “thâu tóm”.
- Thực tế: Nhiều thương vụ là đôi bên cùng có lợi. Bên bán có cơ hội nhận vốn, bên mua có thêm nguồn lực, sản phẩm hoặc thị trường.
Ví dụ: Một startup công nghệ nhỏ có thể được tập đoàn lớn mua lại. Startup có vốn để phát triển sản phẩm, tập đoàn có công nghệ mới – cả hai bên đều hưởng lợi.
6. M&A trong bối cảnh Việt Nam
Tại Việt Nam, M&A không còn xa lạ. Các lĩnh vực như ngân hàng, bán lẻ, bất động sản, sản xuất hàng tiêu dùng thường xuyên xuất hiện thương vụ lớn. Xu hướng hiện nay cho thấy:
- Doanh nghiệp nước ngoài tiếp tục tìm kiếm cơ hội thâm nhập thị trường Việt Nam qua M&A.
- Doanh nghiệp nội địa, đặc biệt là SME, có cơ hội “về chung một nhà” với các đối tác lớn để tiếp cận vốn và mở rộng thị trường.
- M&A ngày càng được coi là giải pháp chiến lược, không chỉ là giao dịch tài chính.
M&A – nghe thì có vẻ to tát, nhưng thực chất là một công cụ giúp doanh nghiệp:
- Tăng trưởng nhanh hơn.
- Giải quyết khó khăn khi cần vốn hoặc cần tái cơ cấu.
- Nâng cao giá trị thương hiệu và sức cạnh tranh.
Đối với thị trường Việt Nam, M&A ngày càng đóng vai trò quan trọng trong quá trình hội nhập. Và nếu bạn là một chủ doanh nghiệp, đừng nghĩ M&A là “cuộc chơi xa vời” – biết đâu, một ngày nào đó, chính công ty bạn sẽ trở thành một phần trong một thương vụ thú vị.
